©Armando Ello

Wie, hoe, wat, waarom … Marischka Verbeek en Savannah Bay

20 mei 2021

We spraken met Marischka Verbeek, eigenaresse van Savannah Bay, over de geschiedenis van de boekhandel en de heropening, de Europese Literatuurprijs, Utrecht als literatuurstad en natuurlijk over boeken. Het afgelopen jaar was niet de eerste uitdaging waar de winkel voor kwam te staan.

Hoe ben jij bij de winkel terechtgekomen?

In 1984 in ben ik in Utrecht komen wonen om te studeren: literatuurwetenschap en het pasgeboren vrouwenstudies. Dankzij die studie kwam ik in aanraking met Savannah Bay. Ik werd klant, toen standvrijwilliger en vervolgens rolde ik na mijn afstuderen 30 jaar geleden als vrijwilliger het winkelteam in. Destijds had iedereen uit het vrouwencollectief dat de winkel runde evenveel verantwoordelijkheden. Binnen een half jaar moest ik buitenlandinkopen doen en naar de beurs. De beste manier om het vak te leren.

In 1997 heb ik de winkel overgenomen, het ging slecht met het collectief omdat iedereen verplicht aan het werk moest van de sociale dienst, waar ze eerst de tijd hadden om het werk vrijwillig te doen vanuit de bijstand. Financieel was het zware tijd voor de winkel, de woestijnjaren. Er werd minder gelezen, de vrouwenbeweging versplinterde en alle opgetuigde instituten werden wegbezuinigd. Veel winkels sloten en ik kon het niet verdragen dat Savannah Bay dicht zou gaan. Nu draait Savannah Bay ook op vrijwilligers, maar in een andere constructie. Ze zijn het hart van de winkel.

Hoe is Savannah Bay geworden wat het nu is?

De winkel is voortgekomen uit de allereerste vrouwenboekwinkel van Nederland, de Heksenkelder. Een idealistische, feministische vrouwenbewegingswinkel gevestigd in de werfkelder onder café de Heksenketel. In 1984 bleef het café daar en kwam de winkel hier onder de nieuwe naam Savannah Bay. Dat nemen wij nu als geboortejaar van de winkel.

De naam Savannah Bay komt van een toneelstuk van de Franse schrijfster Marguerite Duras dat destijds net in première was gegaan. Het stuk gaat over een grootmoeder en een kleindochter en vertelt via hen het verhaal van de moeder daartussenin. Inhoudelijk is dat gerelateerd aan wat Savannah Bay wil doen, het verborgen verhaal vertellen. Of dat ook de reden was om deze naam te kiezen, daar zijn de archieven onduidelijk over.

Sindsdien is Savannah Bay altijd gespecialiseerd gebleven in een veranderende set aan thema’s, aangepast aan de tijdsgeest. In de basis komt het telkens neer op welke stem niet wordt gehoord en welk verhaal niet wordt verteld.

Hoe is de winkel veranderd sinds jij eigenaar bent?

Toen ik de winkel overnam zagen mensen Savannah Bay als een vrouwencollectief gekleed in overall dat stencils stond te verspreiden over de vrouwenstrijd. Maar voor mij zijn het boek en het verhaal het belangrijkst, niet zozeer wie of wat het geschreven heeft. Al was het door een eenhoorn geschreven, als het mooi geschreven is wil ik het een plek in de winkel geven. Ik heb hard aan het imago gewerkt, onder andere door wekelijks met een koffertje boeken naar de standverkoop van de SLAU (Stichting Literaire Activiteiten Utrecht, de voorloper van het ILFU, red.) te gaan. Ook al zaten er anderhalve man en een vergeten dichter in een spinnenwebcafé, wij waren aanwezig. Nu hebben we klanten die komen voor de poëzie en verhalenbundels, en klanten die komen voor de nieuwste queer magazines.

Jullie zijn naast boekhandel ook plek van samenkomst, is dat voortgezet het afgelopen jaar?

We hebben het jubileumjaar in 2019 groots gevierd, met festival en events en workshops. Het allerlaatste dat ik organiseerde was een cadeautje aan mezelf, iets kleins: een storytelling night in de winkel met allemaal bekenden. We waren met twaalf vertellers en een handjevol publiek en hebben elkaar de hele avond verhalen verteld, de een literair de ander persoonlijk. Publiek zat onder dekentjes tegen elkaar aangekropen. Dat was voor mij symbolisch voor de winkel en haar magie. Ik hoop dat zulke dingen ooit weer mogelijk zijn.

Aan het begin van de pandemie dacht ik: ik heb de winkel door het jubileum geloodst, en nu is dit het einde. Dat is gelukkig niet gebeurd, maar de focus lag het afgelopen jaar op overleven en bestellingen verwerken. Onze webshop was daarin belangrijk. Via sociale media, gerund door een team vrijwilligers, bleven mensen betrokken. Ook zijn we een podcast begonnen, Radio Savannah, omdat we niet al onze ideeën wilden opsparen. Die wordt gemaakt door Lola en Suzanne.

Toch blijft dat je  de ervaring van hier zijn niet kan vervangen door iets digitaals. Mensen vinden de digitale activiteiten leuk, maar het is niet hetzelfde als de winkeldeuren open zetten en met elkaar in gesprek gaan tussen de boeken.

Hoe was de heropening?

Hectisch. RTL Nieuws kwam filmen, nadat Manon Uphoff Savannah Bay had gekozen in de CPNB actie Schrijvers openen de boekwinkel. We hadden een lint gemaakt met alle covers van de longlist van de Europese Literatuurprijs, waar Manon Uphoff en ik samen in de jury zitten. Ingmar Heytze droeg het voor de gelegenheid geschreven Epigram voor Savannah Bay voor. Nadat Manon Uphoff het lint doorgeknipt had deed ik de deur open, best een emotioneel moment. Deze eerste twee klanten gingen met een enorme stapel boeken naar buiten.

Wat doe je als jurylid voor de Europese Literatuurprijs?

Heel veel lezen. Ik ben al begonnen, eind mei is de eerste vergadering. De winnaar wordt op Crossing Border bekendgemaakt in november. Deze juryopdracht brengt me terug naar het leesplezier. Op de longlist staan 20 titels, veel dikke boeken. Ik heb ontdekt dat er echt zoiets is als een Europese roman. En intussen zit ik ook in de jury voor de Hebban Debuut prijs, waardoor ik juist de Nederlandse talenten mag ontdekken.

Lezen klanten nu andere boeken dan voor de pandemie?

Het afgelopen jaar bestelden mensen bij ons wat ze in de pers zagen of op hun verlanglijst hadden staan, terwijl ze normaal gesproken ook hele andere boeken zouden oppakken in de winkel. Ik zou wel wat meer aandacht willen voor het prachtige debuut van Yentl van Stokkum, Ik zeg Emily, en het nieuwe boek van Renée van Marissing, Onze kinderen. Ik heb hen uitgenodigd in onze VoorjaarSalon op 29 mei, als start van de Boekenweek.

Wat zou je graag willen zien in Utrecht als City of Literature?

Ik denk dat er nog veel mogelijk is. Savannah Bay is bewust begonnen met het event Queering the City of Literature omdat er in de eerste paar jaar na de titel weinig aandacht was voor diversiteit. Nu is dat al heel wat verbeterd. Ook valt er een wereld te winnen aan fysieke zichtbaarheid van allerlei verschillende soorten literatuur. In de stad gebeurt er van alles aan nieuwe initiatieven en nieuwe schrijvers. Ik hoop dat het allemaal nog veel diverser wordt.

Wie nomineer jij als volgende om te interviewen?

De makers Jasper Albinus en Steff Geelen hebben een hele eigen kijk op het letterenveld. Ze hebben samen het platform Uitgesproken Queer opgezet.

–

Twee jaar geleden hebben historici van de Universiteit Utrecht een jubileumboek geschreven voor Savannah Bay, Savannah Bay. Geschiedenis van een bijzondere boekwinkel 1975-2019. Daarin kun je alles lezen over de winkel en haar bijzondere geschiedenis.