‘UNESCO City of Literature’. Wat houdt dat in?

Sinds 2004 zijn er 39 steden door UNESCO tot City of Literature benoemd. Het zijn steden die niet alleen een lange en indrukwekkende geschiedenis in de letteren kennen, maar ook op dit moment bruisen van de literatuurfestivals, schrijvers, boekhandels, bibliotheken, opleidingen en uitgevers. De steden vormen een netwerk dat in jaarlijkse bijeenkomsten nieuwe manieren bedenkt om lezers te bereiken, de literatuurbeleving in verschillende delen van de wereld inzichtelijk maakt, ervaring en expertise deelt en samenwerkingen en uitwisselingen tot stand brengt.

Wat is UNESCO?

UNESCO staat voor United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation, opgericht in 1945 met als missie het bijdragen aan de vredesopbouw, armoedebestrijding, duurzame ontwikkeling en interculturele dialoog door onderwijs, wetenschap, cultuur en communicatie. Elk land dat lid is van UNESO heeft een eigen nationale commissie. De Nederlandse UNESCO commissie is in 1947 gestart. UNESCO is het meest bekend om de Werelderfgoedlijst, waarop onroerende goederen met een uitzonderlijke en universele natuur- en/of cultuurwaarde staan geregistreerd. Het Rietveld Schröderhuis en het Middeleeuwse handschrift het Utrechts Psalter zijn twee Utrechtse bijdragen aan het Werelderfgoedprogramma van UNESCO.

Wat is het UNESCO Creative Cities Network?

Cities of Literature maken onderdeel uit van het ‘Creative Cities Network’: een wereldwijd netwerk van steden die de creatieve sector als een bepalende factor zien in het ontwikkelen van stedelijk beleid. Hoewel UNESCO van oudsher opereert op het niveau van lidstaten, erkende zij aan het begin van de 21ste eeuw dat er juist op stedelijk niveau ontzettend veel interessante ontwikkelingen gaande waren. Het waren bij uitstek de steden die beleid ontwikkelden om met behulp van hun culturele sector zaken als educatie, geletterdheid, gelijkheid en burgerschap te stimuleren. UNESCO richtte het Creative Cities Network op voor steden die daarin uitblinken. Er zijn creative cities in de categorieën literatuur, film, muziek, design, gastronomie, ambacht en nieuwe media.

Wat zijn de ‘Global Goals for Sustainable Development’?

Met de ‘Global Goals for Sustainable Development’ hebben de Verenigde Naties afspraken vastgelegd over doelen die we als landen gezamenlijk in 2030 bereikt willen hebben. Het zijn de opvolgers van de ‘Millennium Goals’ die tot 2000 door de VN Lidstaten werden onderschreven. Het gaat om doelen als de bestrijding van armoede, honger en ongelijkheid, het stimuleren van de gelijkheid tussen mannen en vrouwen en de universele toegang tot onderwijs. De Cities of Literature zetten hun literaire activiteiten en instellingen in om met name Sustainable Development Goal 4 (toegang tot educatie) en SDG 11 (duurzame en inclusieve steden en gemeenschappen) te stimuleren.

Hoe gaat de letterensector bijdragen aan het behalen van de Sustainable Development Goals?

De stad Utrecht werd in 2017 uitgeroepen tot de ‘Meest inspirerende Global Goals gemeente van Nederland.’ De jury: ‘Utrecht boekt nu al veel resultaten. De gemeente weet de Global Goals in het beleid te integreren en slaagt erin veel verschillende partijen actief te betrekken, ook het bedrijfsleven.’ Het gemeentelijke Global Goals-beleid zal de komende jaren ook op een literaire en culturele manier invulling worden geven. Dat doen we met diverse initiatieven op het gebied van de bestrijding van ongeletterdheid en ongelijkheid, het bevorderen van (taal)onderwijs onder kwetsbare groepen en het uitdragen van burgerschap en inclusiviteit. Voorbeelden daarvan zijn de ‘Voorleesexpress’ waarin 250 vrijwilligers thuis boeken voorlezen aan kinderen met een taalachterstand, de ‘Bibliotheek aan huis’ waarbij mensen met een handicap thuis bibliotheekboeken kunnen uitkiezen en het programma ‘Wie Wij Zijn’ van het Literatuurhuis, waarin jaarlijks de taal, literatuur en cultuur van een in Utrecht sterk vertegenwoordigde groep inwoners met een niet-Westerse afkomst centraal staat.

Welke steden zijn er al UNESCO City of Literature?

Op dit moment zijn er 39 steden uit 28 landen op 6 continenten door UNESCO benoemd tot City of Literature. Dat aantal groeit nog steeds.

• Angoulême, Frankrijk (2019)
• Baghdad, Irak (2015)
• Barcelona, Spanje (2015)
• Beirut, Libanon (2019)
• Bucheon, Zuid-Korea (2017)
• Dublin, Ierland (2010)
• Dunedin, New-Zeeland (2014)
• Durban, Zuid-Afrika (2017)
• Edinburgh, Schotland (2004)
• Exeter, Verenigd Koninkrijk (2019)
• Granada, Spanje (2014)
• Heidelberg, Duitsland (2014)
• Iowa, Verendigde Staten (2008)
• Krakau, Polen (2013)
• Kuhmo, Finland (2019)
• Lahore, Pakistan (2019)
• Leeuwarden, Nederland (2019)
• Lillehammer, Noorwegen (2017)
• Ljubljana, Slovenië (2015)
• Lviv, Oekraïne (2015)
• Manchester, Verenigd Koninkrijk (2017)
• Melbourne, Australië (2008)
• Milaan, Italië (2017)
• Montevideo, Uruguay (2015)
• Nanjing, China (2019)
• Norwich, Verenigd Koninkrijk (2012)
• Nottingham, Verenigd Koninkrijk (2015)
• Óbidos, Portugal (2015)
• Odessa, Oekraïne (2019)
• Praag, Tsjechië (2014)
• Reykjavik, Ijsland (2011)
• Seattle, VS (2017)
• Slemani, Irak (2019)
• Tartu, Estland (2015)
• Ulyanovsk, Rusland (2015)
• Utrecht, Nederland (2017)
• Wonju, Zuid Korea (2019)
• Wrocław, Polen (2019)

Waarom heeft Utrecht zich kandidaat gesteld om City of Literature worden?

Omdat deze titel een eervolle bekroning is voor de lange literaire en culturele geschiedenis die Utrecht heeft. Omdat deze springlevende literaire stad graag een ontmoetingsplaats van zoveel mogelijk lezers en schrijvers van over de hele wereld wil zijn. En omdat we met die bruisende literaire cultuur graag willen helpen de Global Goals van de Verenigde Naties te behalen.

Wie zit er achter de Utrechtse kandidaatstelling?

De Gemeente Utrecht heeft de aanvraag ingediend bij UNESCO. Het Literatuurhuis is tijdens de aanvraagprocedure penvoerder geweest van het project. Er is in 2015 een City of Literature Comité gecreëerd dat verantwoordelijk was voor het bewaken van de voortgang van de procedure, de totstandkoming van de vereiste documenten en het leggen van contacten.

Hoeveel kost het Utrecht om UNESCO City of Literature te zijn?

Voor de aanvraagprocedure is door de gemeente Utrecht geen extra budget vrijgemaakt. Er is in 2016 eenmalig een bijdrage van € 10.000 aangevraagd en uiteindelijk ter beschikking gesteld uit het reguliere budget voor culturele activiteiten van de Gemeente Utrecht. Dat bedrag is gebruikt om een Nederlandstalige en Engelstalige variant van het bidbook voort te brengen en de bijbehorende website te bouwen. Overige kosten die zijn gemaakt voor het binnenhalen van de titel zijn betaald uit het reguliere budget van Het Literatuurhuis.

Wat heeft de stad aan de titel?

• UNESCO stelt geen geldbedragen ter beschikking aan bekroonde steden. Wat we zelf met de titel gaan doen, bepaalt wat we eraan zullen hebben;
• Utrecht heeft toestemming gekregen het UNESCO-logo te gebruiken op alle uitingen die te maken hebben met het uitdragen van Utrecht City of Literature;
• Het lidmaatschap van het Creative Cities Network genereert internationale aandacht onder auteurs, instellingen en andere professionals voor Utrecht als literaire stad;
• De internationale aandacht stimuleert literair en cultureel toerisme. De toekenning van de titel UNESCO City of Literature is van permanente duur, net als het erfgoed op de Werelderfgoedlijst. We zijn dus als de piramides en de Taj Mahal, maar dan net iets minder fotogeniek (en met minder lange wachtrijen);
• Literaire festivals en evenementen kunnen samenwerken met organisaties uit andere Cities of Literature, door bijvoorbeeld auteurs uit te wisselen, kosten te delen of gezamenlijk financieringsbronnen aan te boren;
• Er is een ‘Utrechts Boekhandelsoverleg’ geïnitieerd waarin boekhandels en antiquariaten gezamenlijk initiatieven ontplooien om vanuit Utrecht City of Literature het bezoek aan de fysieke boekhandel te stimuleren;
• Letterenfaculteiten en schrijfopleidingen kunnen de titel gebruiken om nieuwe (internationale) studenten te werven;
• Met de erkenning van UNESCO en de totstandkoming van een Utrecht City of Literature-organisatie krijgt de stad er een instituut bij dat opkomt voor de belangen van de stedelijke literaire sector als geheel;
• Deelname van Utrecht aan het City of Literature-netwerk is een nieuw instrument om de Nederlandse literatuur in het algemeen onder de aandacht te brengen van uitgevers, vertalers, lezers en media in de landen van de collega-steden.

Wat gaat er gebeuren nu Utrecht City of Literature is?

Vooralsnog blijft Het Literatuurhuis penvoerder van Utrecht City of Literature. Mogelijk zullen we in de toekomst een nieuwe stichting starten die de verantwoordelijkheid voor het uitvoeren van het Utrecht City of Literature-programma krijgt. Voor de komende jaren zijn de volgende projecten voorzien:

• Met ingang van 31 oktober 2017 is de website cityofliterature.nl online: een literaire uitagenda van alle literaire evenementen en een overzicht van alle literaire initiatieven in de stad.
• In september 2018 start een nieuw stadsbreed literatuurfestival, georganiseerd door Het Literatuurhuis in nadrukkelijke samenwerking met alle belanghebbenden in de literaire sector;
• Er wordt hard gewerkt aan een nieuwe hoofdvestiging van de Centrale Bibliotheek in het voormalige Postkantoor op De Neude. Dat wordt ‘een kathedraal voor het boek’ in een schitterend, monumentaal pand. Dagelijks vinden er literaire evenementen, debatten en filmvertoningen plaats, die de bibliotheek aanvult met haar maatschappelijke functies, zoals het tegengaan van analfabetisme en de ondersteuning van kwetsbare groepen.
• Utrecht City of Literature ambieert de opzet van een internationaal uitwisselingsprogramma voor schrijvers;
• Utrecht City of Literature heeft de ambitie zich aan te sluiten bij het ICORN City of Refuge Network, dat onderdak biedt aan bedreigde auteurs;
• Utrecht City of Literature ambieert de start van een internationaal talentontwikkelingsprogramma voor jonge professionals (schrijvers, vertalers, critici).