70. Theo van Baaren

1912-1989

Theo van Baaren (Utrecht, 1912 – Groningen, 1989) was een Nederlands dichter en godsdiensthistoricus, verbonden als hoogleraar aan de Rijksuniversiteit in Groningen. Van Baaren begon al op jonge leeftijd met het schrijven van poëzie en debuteerde in het poëzietijdschrift ‘Helicon’. Zijn poëzie is verwant met het surrealisme. Naast gedichten schreef hij ook toneelstukken, een roman en een aantal godsdiensthistorische publicaties.

Van Baaren werd geboren in een rooms-katholiek middenstandsgezin en was een tijdje misdienaar. Toen het gezin naar Duitsland verhuisde, bezocht van Baaren daar een middelbare school. Bij de terugkeer naar Nederland (Utrecht) bezocht hij een christelijke kweekschool. Hij deed staatsexamen gymnasium en studeerde Theologie in Utrecht, met als bijvak Egyptologie. Hij promoveerde in 1951 en werd een jaar later hoogleraar Godsdienstwetenschappen in Groningen. Pas in 1980 ging Van Baaren wegens gezondheidsredenen met emeritaat.

In de jaren dertig van de vorige eeuw verschenen Van Baarens gedichten in tijdschriften als Opwaartsche Wegen, De Werkplaats en Elckerlijc. In 1936 gaf hij in eigen beheer zijn eerste gedichtenbundel uit, Terugkeer, in 1937 gevolgd door de bundel Toegang. Zijn officiële debuut werd in 1939 uitgegeven onder de titel Gedichten. Hierin worden gevoelens van ondergang en angst verwoord in een vorm die aan Marsman doet denken en waarin de droom vaak als bron voor onverwachte associatieve verbanden wordt gebruikt.

Terwijl van Baaren in de Pieterskerk naar een preek luisterde, kreeg hij het idee om het tijdschrift De Schone Zakdoek op te richten. Dit tijdschrift heeft hij in de oorlogsjaren samen met zijn vrouw Gertrude Pape opgericht. Het tijdschrift verscheen in één oplage omdat de Duitse censuur pas actief werd bij een oplage vanaf vijf exemplaren. Het is het enige tot nu toe verschenen surrealistische tijdschrift in Nederland.

Na zijn emeriaat verschenen nog tal van poëziebundels, welke nog steeds werden beheerst door thema’s als verval, ontbinding en ondergang. Daarnaast speelt in deze latere poëzie ook de dood, verbeeld als nacht of duisternis, een belangrijke rol. De droom wordt nu een verbindende schakel tussen buiten- en binnenwereld.

Van Baaren kwam in 1989 te overlijden aan longemfyseem in het Academisch Ziekenhuis in Groningen. Zijn vrouw Gertrude Pape was het jaar daarvoor overleden.

 

 

Luister naar de stemmen van het water

Luister naar de stemmen van het water.
In ’t water rust de wijsheid van de aarde.
Vuur is schoon, maar bedriegt de zinnen.
Water woont met nacht in droomtijd samen.

Laat het water langs je oren ruisen.
Sluit je ogen toe en wees tevreden.
Nevel is een functie van het licht.
In de nacht spreekt water luid en helder.

Bij de aanlegsteiger aan het einde
glanst, ook in het diepste duister, ’t water,
spiegel van de ogen van de dood.